The Joy of Not Working | Ernie J. Zelinski (Kitap)

Ernie J. Zelinski’nin yazdığı Çalışma(ma)’nın Keyfi, iş dünyasının merkezde olduğu bir dünyada, “çalışmamanın” hakkını vermeyi öğreten sıra dışı bir rehber. Kitap, yalnızca işsiz ya da emekliler için değil; aynı zamanda hayatının büyük bölümünü işle doldurmuş olan ve “boş zaman” kavramıyla ne yapacağını bilemeyen herkes için yazılmış. Zelinski, kitabın daha ilk sayfalarında şu temel soruyu ortaya koyuyor: Eğer tüm işlerin bittiği, tüm sorumluluklardan kurtulduğun bir an varsa, o anı nasıl değerlendiriyorsun?

Kitabın önemli bir kısmı “boş zaman” kavramı üzerine kurulu. Boş zaman, yazarın tanımıyla, “yaşamdaki gerekli şeyleri elde etmek için gereken vaktin dışındaki zaman”. Ancak bu basit tanımın arkasında büyük bir sorun yatıyor: Boş zamanla ne yapacağını bilmeyen insanların sayısı hiç de az değil. Birçok insanın hayali erken emeklilik veya çalışmamakken, birdenbire boşta kalmak, çoğu zaman anlam krizine dönüşebiliyor. Yazar bu noktada, insanın kendisini tanımlarken işiyle özdeşleşme eğiliminin, kimlik inşası açısından oldukça sınırlayıcı olduğunu söylüyor. (s. 29)

Zelinski, 21. yüzyılda oldukça yaygın hale gelen “işkoliklik” olgusuna da dikkat çekiyor. Ona göre işkoliklik, verimlilikle karıştırılan ama aslında bir tür bağımlılık olan, toplumda çoğu zaman ödüllendirilen bir davranış biçimi. İşkolik bir kişi, boş zamanı olduğunda dahi işle ilgili bir şeylerle meşgul olma eğilimindedir ve bu durum uzun vadede hem fiziksel hem zihinsel tükenmişliği beraberinde getirir. Yazar, boş zamanın yalnızca dinlenme aracı olmadığını, aynı zamanda yaratıcılık için de bir alan sunduğunu özellikle vurguluyor. Zihin ancak gevşediğinde yeni fikirler üretmeye başlar.

Bir diğer çarpıcı nokta ise, Zelinski’nin boş zamanın işle tamamen ilgisiz olması gerektiği yönündeki önerisi. Ona göre tam anlamıyla dinlenmek ve yenilenmek için boş zaman etkinliklerinin işle bağlantısız olması şart. Bu bağlamda, tatil anlayışlarının kültürel farklarını da ele alıyor: Kuzey Amerika’da tatil çoğu zaman “yeniden işe hazır hale gelmek” için yapılırken, Avrupa’da tatilin amacı bizzat tatil yapmaktır — yani zevk almak.

Kitapta yer alan araştırmalar, sevdiği işi yapan kişilerin daha başarılı olduklarını gösterse de, pek çok insan, çeşitli nedenlerle sevmediği bir işe devam etmek zorunda kalıyor. Yazar bu noktada, kişinin “işini” merkeze alarak bir kimlik inşa etmesinin, onu insan olarak sınırlandırdığını söylüyor. Özellikle uzun çalışma saatlerinin kişinin “kendi” zamanı üzerinde ciddi bir tahribata yol açtığını belirtiyor. Ancak asıl mesele, bu zamanın miktarından ziyade nasıl kullanıldığıdır. Çok çalışan biri az boş vakte sahip olabilir ama asıl sorun, bu kişinin boş zamanı kendisine yaratmayı bir öncelik olarak görmemesidir. (s. 58)

Zelinski, kariyerin artık birkaç yılda bir değiştiği bir dünyada yaşadığımızı hatırlatıyor. Günümüzde işsiz kalmak neredeyse kaçınılmaz bir gerçek. Bu nedenle, bir işten bağımsız olarak var olabilmek, hayatı sadece “çalışma” ekseninde değil, çok yönlü bir anlam arayışıyla ele almak önemli hale geliyor. İşin kişiye sağladığı üç temel doyum alanı – yapı, amaç ve topluluk hissi – bu iş bittiğinde yerini neye bırakacak? Yazar, bu sorunun yanıtını ararken, kişisel gelişimin ve boş zamanın yaratıcı kullanımıyla yeni bir denge kurulabileceğini savunuyor.