Solving the Procrastination Puzzle | Timothy A. Pychyl (Kitap)

Timothy A. Pychyl’nin Prokrastineyşın kitabı, hepimizin zaman zaman içinde debelendiği o tanıdık döngüyü masaya yatırıyor: “Yapmam gerek, biliyorum… ama neden hâlâ başlamıyorum?” Psikoloji profesörü olan Pychyl, hem akademik bilgisini hem de kendi deneyimlerini bir araya getirerek, bu erteleme alışkanlığının ardındaki psikolojik dinamikleri sade ama çarpıcı bir dille anlatıyor. Yazar, bu kitabı daha önce Psychology Today için yazdığı “Don’t Delay” başlıklı yazının içeriğini temel alarak kaleme almış.

Okurken ister istemez insanın kendisiyle yüzleşmesini sağlayan bir kitap bu. Her bölümün başında yer alan günlük hayat örnekleriyle, kendini o sahnede görmek işten bile değil: serken kalkmaya söz verip erteleme tuşuna basmak, haftalardır başlanmayan bir projeyi düşünürken önce mutfağı temizlemeye girişmek, ya da sadece birkaç dakikalık bir işi erteliyor olmanın yarattığı suçluluk hissi… Bu örneklerden yola çıkarak yazar, savsaklama davranışının ne olduğunu açıkça ortaya koyuyor: “Yapılması gereken bir işi, yapılabilir olduğu hâlde, sırf gönülsüzlük yüzünden bilerek ve isteyerek ertelemek.” (sayfa 24) Bu tanım önemli çünkü her erteleme davranışı prokrastinasyon sayılmıyor. Zaman yönetimi kaynaklı gecikmeler ya da başka acil bir işin devreye girmesi, bu kapsama girmiyor. Kitabın altını çizdiği nokta şu: Asıl mesele zaman değil, duygular.

Pychyl’ye göre savsaklama aslında bir duygu düzenleme stratejisi. Yani o işe başlamamak, o an yaşadığımız huzursuzluk ya da sıkıntıyı azaltmanın bir yolu gibi. Kısa vadede işe yarar gibi görünse de uzun vadede suçluluk, stres ve kendine güven kaybı gibi sonuçları beraberinde getiriyor. Kitap boyunca bu içsel çelişkiyle nasıl baş edilebileceğine dair ipuçları veriliyor. Örneğin, alışkanlıkların nasıl yerleştiği ve neden kırılması zor olduğu açıklanırken, “otomatik pilot”ta ilerleyen bir zihnin yeni davranışları neden dirençle karşıladığı detaylandırılıyor. (kitabın ilerleyen bölümlerinde)

Yazar, sadece “başla” demekle yetinmiyor. Başlamanın önemli ama yeterli olmadığını, iradenin ve özellikle küçük ama sürdürülebilir adımların bu süreçte ne kadar kritik olduğunu hatırlatıyor. Kitabın önerisi net: Kendini disipline etmek tek başına çözüm değil, ama farkındalıkla gelen küçük kararlar ve bu kararları destekleyen davranışlar, uzun vadede işe yarıyor. Bu nedenle, “küçük bir listeyle başla” tavsiyesi yalnızca pratik değil, aynı zamanda zihinsel olarak da ulaşılabilir bir ilk adım sunuyor.

Kısa, anlaşılır ve rehber gibi okunabilir bir formatta sunulan kitap, konuyu akademik bir soğuklukla değil; okuyucunun kendi hayatından kesitlerle ele alıyor. Bilimsel dayanaklı ama pratik bir dille yazılmış olması, kitapta anlatılanların sadece “bilgi”de kalmasını değil, davranışa da dönüşmesini sağlıyor. Özellikle de irade, özdenetim, zaman yönetimi ve kişisel sorumluluk gibi kavramların birbirine nasıl bağlı olduğunu görmek açısından oldukça öğretici.

Kitap, “neden sürekli erteliyorum?” sorusunu tekrar tekrar sorarken, cevabı dışsal faktörlerde değil, içsel tepkilerimizde bulmamızı sağlıyor. Ve belki de en önemlisi şu: Savsaklamak bir karakter zayıflığı değil, öğrenilmiş bir alışkanlık. Bu da demek oluyor ki, bu alışkanlık değiştirilebilir. Ancak bunun için, hem kendine karşı dürüst olmak hem de bu dürüstlüğü sabırla sürdürmek gerekiyor.