The Invisible Gorilla | Christopher Chabris, Daniel Simons (Kitap)

Görünmez Goril, “Eğer olsaydı mutlaka fark ederdim” dediğimiz ancak dikkatimizden kaçan şeylerin hayatımızdaki yerini çarpıcı sosyal deneylerle gözler önüne seriyor.

Kitap, dünyanın yanılsamalarla dolu bir yer olduğunu gösteren deneylere odaklanıyor. Bu deneylerden ilki, 1999 yılında gerçekleştirilen Algıda Seçicilik (Selective Attention) çalışmasıdır. Deneyde, bir basketbol maçında oyuncuların paslaşmalarını izleyen katılımcılardan, pas sayısını hesaplamaları istenir. Ancak bu sırada sahneye bir “goril” çıkar. İlginç olan, katılımcıların büyük çoğunluğu tüm dikkatlerini pas sayısına odakladıkları için bu açık ve net görüntüyü fark etmez. Bu deney, dikkatin ne kadar seçici ve sınırlı olabileceğini çarpıcı bir şekilde gösterir.

Bir diğer deney, 1998 yılında yapılan Kapı Araştırması (The Door Study) olarak bilinir. Deneyde, bir araştırmacı yoldan geçen birine adres sorar. Tam bu sırada uzun bir kapı taşıyan kişiler bilinçli bir şekilde ikilinin arasından geçer ve kapının ardında araştırmacı, başka bir kişiyle yer değiştirir. Adres tarifi yapan katılımcılar, çoğu kez karşılarındaki kişinin değiştiğini fark etmez. Bu durum, insan algısının sınırlılıklarını bir kez daha gözler önüne serer.

Kitapta şu temel sorular da ele alınıyor:

• Dikkatimizi bir şeye odakladığımızda, gerçekten her şeyi fark eder miyiz, yoksa gözden kaçırdıklarımız mı ağır basar?
• Aynı anda iki farklı işi yapmanın etkileri nelerdir?
• Beklentilerimiz, gördüklerimizi ne kadar şekillendirir?

Kitap, bu ve benzeri deneylerden yola çıkarak insan zihninin maruz kaldığı altı temel yanılsamayı detaylı bir şekilde ele alıyor:

Dikkat Yanılsaması

Dikkatimizi belirli bir şeye odakladığımızda, diğer dikkat çekici unsurları mutlaka fark edeceğimizi düşünürüz. Ancak bu tamamen yanlıştır; odaklandığımız şey dışındaki nesneler genellikle algımızdan kaçar.

Hafıza Yanılsaması

Hafızamızda canlı bir şekilde hatırladığımız anıların doğru ve değişmez olduğuna inanırız. Ancak hafıza, zamanla yeniden şekillenir ve hatıralarımızın doğruluğu sandığımız kadar güvenilir olmayabilir.

Güven Yanılsaması

Bir kişinin kendine olan güveninin, bilgi ve beceri düzeyini yansıttığını düşünürüz. Oysa, aşırı özgüven çoğu zaman yanıltıcıdır ve doğru kararlar alma kapasitemizi sorgulamadan kabullenmemize neden olabilir.

Bilgi Yanılsaması

Dünyayı anlamak konusunda yeterince bilgi sahibi olduğumuza inanırız. Ancak çoğu zaman bu inanç, olayların karmaşıklığını göz ardı etmemize ve hatalı kararlar almamıza yol açar.

Neden Yanılsaması

Olaylar arasında bir bağlantı ya da sıralama gördüğümüzde, bunların neden-sonuç ilişkisine dayandığını varsayarız. Bu eğilim, bilimsel verilerle çelişse bile, yanlış inançlarımızdan vazgeçmemizi zorlaştırabilir.

Potansiyel Yanılsaması

Kendi potansiyelimizin yalnızca küçük bir kısmını kullandığımıza inanırız. Ancak daha zeki, hızlı veya başarılı olmanın yolu sihirli bir formülden değil, sürekli pratik ve çabadan geçer.