X-Events | John Casti (Kitap)

John Casti’nin Her Şey Bir Gecede Çökebilir kitabı, ilk bakışta “felaket senaryoları”yla dolu gibi görünebilir ama aslında çok daha derin bir düşünceyi temel alıyor: Günümüz toplumları, artık kendi karmaşıklık seviyelerini taşıyamaz hale geldi. Ve bu nedenle, bir noktada bu yapıların çökmesi kaçınılmaz olabilir. Casti, bu noktaları “X-Events” olarak adlandırıyor. Ne zaman, nerede ve nasıl olacağı tam olarak tahmin edilemeyen ama gerçekleşmesi tamamen imkânsız da olmayan bu olayları; sistemin kendi karmaşıklığına bir tepkisi, hatta bir “yeniden dengeleme” yöntemi olarak tanımlıyor (sayfa 32).

Kitabın ilk kısmında, X-eventlerin ne anlama geldiği anlatılıyor. Casti, bilimsel bilginin genellikle tekrarlanabilir, ölçülebilir olayları anlamaya çalıştığını; fakat X-eventlerin bu tanımın dışında kaldığını vurguluyor. Bu olaylar, istatistikle tahmin edilmesi zor ama toplumsal, teknolojik ve ekonomik sistemlerin artan karmaşıklıkları nedeniyle giderek daha olası hale gelen kırılma anları.

Kitabın ikinci kısmında, on bir farklı X-event senaryosu ele alınıyor. İnternetin uzun süreli çöküşünden küresel gıda zincirinin kesintiye uğramasına, zeki makinelerin kontrolü ele geçirmesinden küresel bir salgına kadar çok farklı alanlarda gelişebilecek senaryolar sunulmuş. Her bir senaryo, oldukça detaylı biçimde işlenmiş. Örneğin, “Dijital Karanlık” senaryosunda, bir siber saldırı sonucu internetin dünya çapında kesilmesinin sadece iletişimi değil; bankacılıktan ulaşıma, sağlık hizmetlerinden alışverişe kadar neredeyse tüm hayatı nasıl felç edebileceği anlatılıyor. “Boş Depoyla Gitmek” başlıklı senaryoda ise, petrol rezervlerinin tükenmesiyle küresel ekonominin nasıl adım adım çözülebileceği aktarılıyor.

Kitabın üçüncü kısmı ise en düşündürücü olanı. Bu tür X-eventlerin gerçekleşmesinin nasıl anlaşılabileceği ve sistemlerin bu olaylara nasıl hazırlıklı hale getirilebileceği sorularına yanıt arıyor. Casti’ye göre, önemli olan tek tek sistemlerin değil, sistemler arası ilişkilerin karmaşıklığı. Çünkü çöküş, genellikle bir sistemin kendi içinde değil; sistemler arasındaki “uyumsuzluk”tan, yani karmaşıklık farklarından kaynaklanıyor (sayfa 64). Karmaşıklık seviyesi, düzenleme kapasitesini aşarsa; sistem ya çöker ya da kendini bir şekilde yeniden düzenler.

Casti, karmaşıklığın yedi temel ilkesini de detaylandırıyor (sayfa 54-63). Bu ilkeler arasında en dikkat çekeni “Kırmızı Kraliçe Hipotezi”: Hayatta kalmak için sürekli olarak evrilmemiz gerekiyor. Ayrıca “Goldilocks İlkesi” yani ne çok fazla ne çok az; karmaşıklığın da optimum bir noktası olması gerektiği fikri, X-eventleri önlemenin tek yolunun sistemleri ‘tam kararında’ yönetmek olduğunu düşündürüyor.

Kitap boyunca verilen tüm örnekler, “felaket tellallığı”na düşmeden ama uyarıcı bir dille anlatılıyor. Yani kitap sizi panikletmiyor ama kesinlikle düşündürüyor. Özellikle küresel çapta birbirine bağlı sistemlerin ne kadar kırılgan olduğunu ve bu sistemler çöktüğünde aslında ne kadar hazırlıksız olduğumuzu gözler önüne seriyor. En basitinden, içme suyu sisteminden elektrik altyapısına, internetten sağlık hizmetlerine kadar pek çok şeyin aslında ne kadar ince bir dengeye dayandığını fark ettiriyor.

John Casti’nin tarzı, teorik bilgiyi gündelik hayat senaryolarıyla birleştirdiği için kitap akademik bir soğukluktan uzak ama son derece güçlü bir içgörü sunuyor. Kitabı okuduktan sonra akılda kalan en net cümle şu olabilir: “Her şey bir gecede çökebilir.” Bu cümle bir tehdit değil, bir uyarı. Ve asıl soru şu: Bu çöküşü önleyebilir miyiz, yoksa sadece erteliyor muyuz?