Stumbling On Happiness | Daniel Gilbert (Kitap)

Daniel Gilbert’in Mutluluk Üzerine Çeşitlemeler adlı kitabı, insan mutluluğunu, geleceği öngörme yetimizi ve bu süreçte yaptığımız hataları bilimsel bir yaklaşımla inceliyor. İlk bakışta kişisel gelişim kitabı gibi görünse de, tamamen bilimsel temellere dayalı bir yapıya sahip. Yazar, mutluluğun algılarla nasıl şekillendiğini ve insanların geleceğe yönelik hayallerinin neden genellikle yanıltıcı olduğunu sorguluyor.

Gilbert, “İnsan beyni bir öngörü makinesidir” diyerek, geleceği hayal etme yetimizin hayatta kalmamızda önemli bir rol oynadığını vurguluyor. Ancak bu hayal gücü çoğu zaman eksik detaylar ve bugünün koşullarının etkisiyle şekilleniyor. İnsanlar, gelecekte yaşayacakları olayları sanki tüm detaylarıyla biliyormuş gibi hayal ederken, aslında hayal etmedikleri detayların varlığını tamamen göz ardı ediyor. Örneğin, “Hayal ettiğimiz gelecek olayların detaylarına, sanki onlar gerçekten olacakmış gibi muamele ederiz. Ama hayal etmediğimiz olayların detaylarına, sanki onlar hiç olmayacakmış gibi davranırız” (sayfa 118).

Kitap, mutluluğun farklı boyutlarını ele alırken altı temel kavrama odaklanıyor:

• Öngörü:
  Geleceği değerlendirme ve hayal etme biçimimiz.

• Öznellik:
  Deneyimlerin sadece birey tarafından algılanabilir olması.

• Realizm:
  Zihnimizin, nesneleri oldukları gibi değil, göründükleri gibi algılama eğilimi.

• Şimdicilik:
  Şimdiki deneyimlerin geçmiş ve geleceğe etkisi.

• Akılcılaştırma:
  Olayları mantıklı hale getirme çabası.

• Düzeltilebilirlik:
  Hatalardan ders çıkarma ve kendimizi yenileme becerisi.

Gilbert, mutluluğun tanımını yaparken şu ifadeleri kullanıyor: “Mutluluk sözcüğü, duygusal mutluluk, ahlaki mutluluk ve yargısal mutluluk olmak üzere üç kavrama işaret eder. İnsanlar mutlu olmak ister ve istedikleri başka her şey genellikle bu amaca hizmet eden araçlardır” (sayfa 50). Ancak mutluluğun algılanışı, bireylerin yaşam standartlarına ve deneyimlerine göre değişiklik gösterir. İnsanlar, mutluluğu çoğu zaman sonuçlara bağlı bir durum olarak algılar ve mutluluk getireceğini düşündükleri seçimlere yönelir. Ancak bu süreçteki öngörüler genellikle kusurludur. Gilbert bu durumu şöyle açıklıyor: “Geleceği hayal ederken hissettiğimiz şeyin, oraya vardığımızda hissedeceğimiz şey olacağını zannederiz. Oysa bu, bugünkü duygusal durumumuzun bir yansımasıdır” (sayfa 143).

Kitapta, insanların geçmiş ve geleceği algılarken beynin “doldurma hilesi” kullandığı belirtiliyor: “Geçmişle ilgili hatıralarımızdaki boşlukları bugünden alınan malzeme ile doldurma eğilimindeyiz” (sayfa 131). İnsanlar, geçmişte yaşadıkları olayların yalnızca uç noktalarını hatırlarken (çok olumlu ya da çok olumsuz), geleceğe dair hayal ettikleri olayları ise genellikle bugünkü duygularına ve beklentilerine göre şekillendirirler. Bu, gelecekteki mutluluk beklentilerinin yanıltıcı olmasına yol açar.

Gilbert ayrıca alışkanlık kavramını ele alarak, mutlulukla ilgili ilginç bir gerçeğe dikkat çeker: “Harika şeyler özellikle ilk olduklarında harikadır; harikalıkları tekrarlandıkça azalır” (sayfa 148). Bu durum, psikolojide “alışkanlık,” iktisatta “azalan marjinal fayda” olarak tanımlanır. İnsanlar, tekrar eden deneyimlere hızla alışır ve bu deneyimlerin getirdiği mutluluk azalır. Gilbert, bu etkiyi azaltmanın yolları arasında deneyimlerin çeşitliliğini artırmayı ve tekrarlar arasında daha uzun aralar bırakmayı önerir (sayfa 149).

Kitap, bilimsel araştırmalar ve çarpıcı örneklerle, insanların mutluluk beklentilerinde sıkça yanıldığını ortaya koyuyor. Örneğin, insanlar yakın gelecekteki olayları, uzak gelecekteki olaylardan daha yoğun bir şekilde hayal ederler. Bunun nedeni, yakın geleceğin canlı ayrıntılarının, onu daha belirgin ve önemli hale getirmesidir. Gilbert, bu eğilimin, insanların kısa vadeli tatminlere odaklanmasına ve uzun vadeli hedefleri ihmal etmesine yol açabileceğini vurgular.

Son olarak, Gilbert, insanların mutluluk arayışında yaptığı yaygın hataları açıklarken, karar alma süreçlerinin çoğu zaman geçmiş deneyimlerden çok bugünkü koşulların etkisiyle şekillendiğini söyler. “Olumsuz olayların bizi etkilediği bir gerçektir, ancak genellikle düşündüğümüz kadar uzun süreli ve yoğun bir etkiye sahip değildir” (sayfa 171). Bu, insanların geçmişteki olumsuz deneyimlerden öğrendiklerini düşündükleri derslerin de zamanla değişebileceğini gösterir.

Daniel Gilbert, Mutluluk Üzerine Çeşitlemeler ile yalnızca mutluluğun ne olduğu ya da nasıl tanımlandığını değil, aynı zamanda insan zihninin geleceği algılama biçiminin kusurlarını da ortaya koyuyor. Bu kusurlar, hayatın en önemli kararlarını alırken bile bizi yanıltabilir. Ancak, Gilbert’in vurguladığı gibi, mutluluk bir sonuca ulaşmak değil, bir süreç içinde var olabilmektir. Kitap, mutluluğun karmaşık doğasını anlamak isteyen herkes için bilimsel ve felsefi bir yol haritası sunuyor. Geleceğe dair öngörülerimiz kusurlu olsa da, bu kusurları fark etmek bile, daha bilinçli ve tatmin edici bir hayat kurmak için bir başlangıç noktası olabilir.