The Honest Truth About Dishonesty | Dan Ariely (Kitap)

Dürüst Olmamanın Ardındaki (Dürüst) Gerçek, Dan Ariely’nin dürüstlük ve yalan söyleme üzerine kaleme aldığı etkileyici bir kitap. Ariely, dürüst olmayan davranışların ardındaki psikolojik ve toplumsal sebepleri araştırıyor ve bu davranışların hepimiz için ne anlama geldiğini sorguluyor.

Kitap, 2001 yılındaki Enron skandalı ile başlıyor. Enron’la ilişkili birçok kişi, o dönemde yaşananları fark edememiş ve skandal ortaya çıktıktan sonra, bu körlük hali karşısında hayrete düşmüşlerdi. Nobel ödüllü iktisatçı Gary Becker’in “Basit Akılcı Suç Modeli” üzerinden, insanların suç işlemeye yönelik maliyet-fayda analizleri yaptığını anlatıyor. Bu modelde, insanlar hile yaparken elde edecekleri fayda ile yakalanma olasılığı ve karşılaşacakları cezayı karşılaştırarak, kararlarını verirler. Ancak Ariely, bu modelin genelde doğru olmadığını öne sürüyor. Yapılan deneylerle, insanların çoğunlukla çok küçük miktarda hile yapmayı tercih ettiğini ve bu şekilde, kendi iç ahlaki denetimlerini aşmadan, az bir hileyi kabul edebildiklerini gösteriyor. Yazar, bu durumu çarpıcı bir şekilde şöyle ifade ediyor (sayfa 19):

Pat diye söyleyeyim. Hile yapıyorlar. Hile yapıyorsunuz. Ve evet, ben de ara sıra hile yapıyorum.

Ariely, dürüst olmayan davranışların çoğu zaman “zararsız” olarak görüldüğünü belirtiyor. İnsanlar, küçük, günlük hayatta karşılaştıkları “günahlar” için ahlaki bir sınır koymazlar. Örneğin, üniversite yurtlarında kalan öğrencilerin buzdolabından kime ait olduğunu bilmedikleri içecekleri alması, ya da çalışanların işyerinden kağıt alması gibi durumlar, birçok kişi tarafından zararsız kabul edilir. Ancak, parasal bir durum söz konusu olduğunda, örneğin bozuk para gibi, insanlar daha dürüst olma eğilimindedir. Bu da şunu gösteriyor: Parasal olmayan nesneler söz konusu olduğunda, insanların sahtekarlık eğilimleri daha fazla artabiliyor. Sanal ortamda yapılan dolandırıcılıklar ve hileler de belki bu yüzden çok yaygın hale geliyor.

Kitapta ayrıca, mesleki çıkar çatışmaları ve bunların etkileri de ele alınıyor. Örneğin, profesyoneller hizmet verdikleri kişiye gereksiz işlemler önererek daha fazla kazanç sağlama dürtüsüyle, dürüstlük arasında sık sık ikilem yaşayabiliyorlar. Bu gibi durumlar, Ariely’nin özellikle vurguladığı “profesyonel dürüstlük” sorununu gözler önüne seriyor.

Kitapta ele alınan diğer ilginç konular arasında şunlar yer alıyor:

• Neden bazı şeyleri çalmak daha kolaydır?
• Golf gibi saygın bir oyun nasıl sahtekarlık tuzağına dönüşebilir?
• Çıkar çatışması kişiyi nasıl etkiler?
• Yorgunluk, dürüstlüğü nasıl etkiler?
• Taklit ürün kullanmak ile hilekarlık arasındaki ilişki nedir?
• Kişi kendini aldatabilir mi?
• İyi bir yalancı olmak için hangi kişilik özelliklerine sahip olmak gerekir?
• İşbirliği ve dürüstlük düzeyi arasındaki ilişki nedir?
• Hilekarlığa karşı çözüm önerileri nelerdir?

Ariely, kitap boyunca dürüstlük ve hilekarlık üzerine derinlemesine düşünmemizi sağlarken, çözüm önerileri de sunuyor. Olaylara sadece bir eleştirmen olarak bakmakla kalmayıp, dürüstlük ve hileyi nasıl daha iyi anlayabileceğimizi ve önleyebileceğimizi de tartışıyor. Kitap, okuyuculara pratik çözüm yolları sunarak, dürüstlük anlayışımızı yeniden şekillendirmemizi sağlıyor.

Kitap, davranışsal iktisat üzerine yazılmış bir eser olarak, hem güncel örneklerle hem de bilimsel bakış açısıyla son derece düşündürücü ve akıcı. Ariely, kitapta kullandığı dilin açıklayıcı ve samimi olmasının yanı sıra, okurlarını sürekli olarak kendi dürüstlük anlayışlarını sorgulamaya davet ediyor.

Sonuç olarak, Dürüst Olmamanın Ardındaki (Dürüst) Gerçek, hem bireylerin dürüstlük anlayışını hem de toplumsal düzeydeki yalan söyleme eğilimlerini anlamak için harika bir okuma sunuyor. Kitap, dürüstlüğün sınırlarını keşfederken, hepimizin zaman zaman “zararsız” olarak gördüğü küçük hileleri sorgulamamıza yol açıyor ve bunun, toplumsal düzeyde nasıl daha büyük etkilere yol açabileceğini gözler önüne seriyor.