Monsters | Claire Dederer (Kitap)

Claire Dederer, Canavar - Hayranların İkilemi kitabında, sanatla kurduğumuz duygusal bağı, bu bağın sanatçının kişiliğiyle kirlenip kirlenemeyeceğini ve bir sanatçının “canavarca” davranışlarıyla eserini birbirinden ayırıp ayıramayacağımızı sorguluyor. Kitap, açıkça sorulması zor ama her yerde karşımıza çıkan bir soruya odaklanıyor: Michael Jackson’ı hâlâ dinleyebilir miyiz? Woody Allen’ın filmlerine yer açmalı mıyız? Roman Polanski’nin mirası sadece sinemasal mı? Dederer bu sorulara tek bir cevap sunmak yerine, her birinin arkasındaki çelişkileri, kültürel bağlamları ve kişisel etik çatışmaları detaylı biçimde açıyor.

Kitap boyunca sanatçı ile eser arasındaki mesafeyi kurmaya çalışırken, bunun hem entelektüel hem de duygusal olarak ne kadar zorlayıcı olduğunu gösteriyor. Dederer, özellikle “hayran” olma hâlinin doğasını sorguluyor: Sanata tutkuyla bağlanmak, bir anlamda teslim olmak değil mi? Bu teslimiyetin karşısında, sanatçının özel hayatına dair bildiklerimizle ne yapacağımızı bilememek, ahlaki bir açmaza dönüşüyor. Kitap, özellikle #MeToo sonrası dönemde, kadın okurlar ve izleyiciler için bu çelişkilerin daha da belirginleştiğini vurguluyor. Çünkü kadınlar hem birer sanat izleyicisi, hem de çoğu zaman bu “canavarların” hedefi olan toplumsal grubun parçası.

Dederer’in kitabı yalnızca suç işlemiş ya da ahlaki olarak problemli erkek sanatçılara değil, anneliğiyle ya da özel yaşamıyla “kusurlu” görülen kadın sanatçılara da uzanıyor. Özellikle “kötü anne” figürü, kitabın önemli bir katmanını oluşturuyor. Erkek sanatçının öfke patlamaları, ihanetleri, hatta şiddeti “deha” ile açıklanırken, kadın sanatçının anneliğe dair görevlerini aksatması hâlâ affedilmez sayılıyor. Bu çarpıcı ikili standart, kitabın feminist zeminde en güçlü durduğu alanlardan biri. Sanat üretiminin cinsiyetli beklentilerden ne kadar etkilendiğini gözler önüne seriyor.

Kitabın en etkileyici taraflarından biri, Dederer’in meseleyi yalnızca “kültürel iptaller” üzerinden değil, ahlaki sorumluluk, seyirci pozisyonu, bağışlama ve suçun zamanla ilişkisi gibi daha derin sorular üzerinden ele alması. Özellikle “eserin içinde suç var mı, yoksa yalnızca biz mi onu taşıyoruz?” sorusu, okuru ciddi biçimde düşünmeye zorluyor. Yazar, bazen bir filmin ya da müziğin içeriğinde bir şiddet ya da istismar olmayabilir ama o eseri izlerken artık içimizin rahat olmaması, seyircinin deneyimini baştan tanımlar hâle gelir diyor. Bu noktada sanatçının geçmişi, eserin içinde fiziksel olarak bulunmasa bile zihinsel olarak kaçınılmaz biçimde oradadır.

Sanatçının özel hayatını “tamamen ayırmak” gerektiğini savunan görüşler, Canavar’ın ortaya koyduğu tartışmalar karşısında yetersiz kalıyor. Dederer, bu tür yaklaşımların ardındaki varsayımları sorgularken, kültürel tüketici olarak taşıdığımız sorumluluğu da açık biçimde ortaya koyuyor. Ne didaktikleşiyor ne de belirsizliklere sığınıyor; tersine, soruların karmaşıklığını kabul ederek bu zorlukla birlikte düşünmeye imkân tanıyor. Kitap, izleyici ile üretici arasındaki ilişkiyi yeniden düşünmek için güçlü bir çerçeve sunuyor.

Canavar, neyin affedilebilir olduğu, zamanın suçu silip silemeyeceği, sanatın arkasında kim olduğu sorusunun önem taşıyıp taşımadığı gibi pek çok temel meseleyi açan güçlü bir düşünsel metin. Claire Dederer, bu zorlu soruların etrafında dönerken ne okura ne kendine kolay cevaplar sunuyor; aksine, her yanıtı kendi içinde sorgulamaya devam eden bir düşünme alanı açıyor. Sanatın, hayranlığın ve ahlaki yargıların kesiştiği bu alanda, kitabın yaptığı şey “nasıl hissetmeliyiz?” sorusuna cevap vermek değil — “neden böyle hissediyoruz?”u sormak.