Heroin, Organized Crime, and the Making of Modern Turkey | Ryan Gingeras (Kitap)

Ryan Gingeras’ın Mafya, Eroin, Devlet kitabı, modern Türkiye tarihini alışıldık siyasi veya ideolojik pencerelerden değil, uyuşturucu ticareti ve organize suç ağlarının gölgesinde inceliyor. Gingeras, Cumhuriyet’in kuruluşundan itibaren devlet, siyaset, ekonomi ve yeraltı dünyası arasındaki karmaşık ilişkileri ele alarak, Türkiye’nin küresel eroin piyasasındaki rolünü detaylandırıyor. Bu yaklaşım, sadece suç dünyasını değil, aynı zamanda devletin işleyişini ve uluslararası ilişkilerdeki konumunu da görünür kılıyor.

Kitabın temel iddialarından biri, Türkiye’nin yalnızca jeopolitik açıdan değil, aynı zamanda uyuşturucu rotalarının merkezinde olduğu için küresel ölçekte önemli bir aktör haline gelmiş olmasıdır. Osmanlı İmparatorluğu döneminde başlayan afyon üretimi ve ticareti, Cumhuriyet yıllarında farklı biçimlerde devam etmiş ve özellikle 20. yüzyılın ortalarından itibaren eroin üretimiyle uluslararası ağlara bağlanmıştır. Gingeras, bu süreçte devletin uyuşturucu ticareti karşısındaki ikircikli tutumuna dikkat çeker: Bir yandan uluslararası baskılar doğrultusunda “mücadele” eden bir devlet, diğer yandan yerel çıkar gruplarıyla ve bazı durumlarda bürokrasi içindeki aktörlerle iç içe geçmiş bir yapı.

Eserin en dikkat çekici yanlarından biri, organize suçun Türkiye’de yalnızca “yeraltında” değil, yer yer devlet kurumlarıyla yan yana var olduğu gerçeğini ortaya koymasıdır. Gingeras, polisin, istihbaratın ve siyasetçilerin kimi zaman bu ağlara göz yumduğunu, kimi zaman doğrudan içinde yer aldığını arşiv belgeleri, davalar ve uluslararası raporlarla destekliyor. Özellikle 1950’lerden itibaren Türkiye’nin, Avrupa ve Amerika’ya giden eroinin önemli bir kaynağı haline gelmesi, bu ilişkilerin görünürlüğünü artırmıştır.

Kitap, yalnızca ekonomik ve politik boyutlara değil, aynı zamanda sosyolojik etkilere de odaklanıyor. Eroin ticaretinin ve kaçakçılığın belirli bölgelerde nasıl bir yerel ekonomi yarattığını, hangi toplumsal grupların bu işten beslendiğini ayrıntılarıyla ele alıyor. Kaçakçılığın en yoğun yaşandığı sınır bölgelerinde devletin otoritesinin nasıl esnediğini, suç örgütlerinin bazen devletin boşluklarını doldurduğunu, bazen de otoriteyle çıkar ortaklığına girdiğini gösteriyor.

Gingeras ayrıca, Türkiye’nin Batı ile olan ilişkilerinde uyuşturucu meselesinin nasıl bir pazarlık aracı olarak öne çıktığını da analiz ediyor. Soğuk Savaş yıllarında ABD’nin Türkiye üzerindeki baskısı, eroin laboratuvarlarının kapatılması ve afyon ekiminin yasaklanması talepleri üzerinden somutlaşırken; Türkiye bu baskılara karşı zaman zaman direnç göstermiş, zaman zaman da uluslararası sistemle uyumlu görünmeyi seçmiştir. Bu, Türkiye’nin modernleşme sürecinde suç ekonomisinin ne kadar iç içe geçtiğini açıkça ortaya koyuyor.

Mafya, Eroin, Devlet, yalnızca organize suçun tarihini değil, aynı zamanda Türkiye’nin modernleşme serüveninin karanlık yüzünü de gözler önüne seriyor. Gingeras, Türkiye’nin bugün hâlâ gündemden düşmeyen “devlet–mafya–siyaset” üçgeninin köklerinin, çok daha erken dönemlerde atıldığını hatırlatıyor. Bu açıdan eser, hem akademik bir araştırma hem de Türkiye’nin yakın tarihine farklı bir mercekten bakan önemli bir çalışma olarak öne çıkıyor.