Irresistible | Adam Alter (Kitap)

Adam Alter’ın Karşı Konulmaz kitabı, teknolojiyle kurduğumuz ilişkiye ve bunun giderek nasıl bir bağımlılığa dönüştüğüne dair oldukça çarpıcı bir tablo çiziyor. Yazar bu bağımlılığı, tıpkı bir madde bağımlılığı gibi ele alıyor; ancak burada konu olan, ekran başında geçirilen zaman, sosyal medyada geçirilen saatler, oyunlar, diziler ve hatta “boş e-posta kutusu” hedefi gibi görünüşte zararsız davranışlar.

Kitabın başında dikkat çekici bir örnekle karşılaşıyoruz: Apple, Instagram, Twitter gibi platformların kurucularının kendi çocuklarının ekran süresini bilinçli olarak kısıtladıkları anlatılıyor. Bu kişiler, geliştirdikleri teknolojilerin ne kadar bağımlılık yapıcı olduğunu bildikleri için kendi ailelerinde sınırlamalar getirmişler. (sayfa 12–13)

Alter, kitabında “davranışsal bağımlılık” kavramını merkeze alıyor. Bu tür bir bağımlılık, bir maddeye değil, bir davranışa duyulan kontrolsüz ihtiyaçla tanımlanıyor. Alışveriş, e-posta kontrolü, oyun, sosyal medya kullanımı gibi davranışlar bu kapsama giriyor. Kitapta, davranışsal bağımlılığın altı temel özelliği sıralanıyor: ulaşılması güç ama erişilebilir hedefler, öngörülemez ama ödüllendirici geri bildirimler, artan ilerleme hissi, giderek zorlaşan görevler, çözüm gerektiren gerilimler ve güçlü sosyal bağlar. (sayfa 22–25)

Bu özelliklerin büyük çoğunluğu, özellikle sosyal medya ve mobil oyun tasarımlarının merkezinde yer alıyor. Facebook’un bildirim sistemlerinden Candy Crush’ın “neredeyse kazanma” kurgusuna, her şey kullanıcıyı içeride tutmak için tasarlanmış. Yazar, bu sistemlerin bilinçli olarak “öğrenmede yakınsal gelişim alanı” (zone of proximal development) ilkesine göre kurgulandığını belirtiyor. (sayfa 104)

Kitapta ayrıca bazı psikolojik fenomenlere de yer veriliyor. Örneğin Zeigarnik Etkisi: tamamlanmamış işler, zihnimizde tamamlananlardan daha çok yer kaplar. Bu da bir dizinin bölümlerini durmaksızın izlememizin, mail kutumuzu sıfırlama isteğimizin, ya da bazı oyunları elimizden bırakamamamızın altında yatan nedenlerden biri. (sayfa 93)

Yazarın en çarpıcı saptamalarından biri de şu: teknoloji ahlaken ne iyi ne de kötüdür; onu iyi ya da kötü yapan, onu hangi amaçla tasarladığımızdır. Instagram, Facebook, Twitter gibi uygulamalar da en başta insanları bağ kurmak için cezbetse de zamanla dikkat ekonomisinin bir parçası haline gelip kullanıcı davranışlarını istismar eder hâle geliyor.

Kitapta reStart gibi internet bağımlılığına özel açılmış rehabilitasyon merkezlerine de değiniliyor. ABD’deki bu merkezlerde gençler, teknolojiyle olan ilişkilerini yeniden yapılandırmak üzere terapiye alınıyorlar. Ayrıca, telefonun yalnızca varlığının bile yüz yüze iletişimi bozduğuna dair araştırmalar ve örnekler de kitapta yer buluyor. (sayfa 211)

Alter’ın önerisi ise kesin ve net: bağımlılıkları anlamak, onları önlemenin ilk adımıdır. Bu çağda davranışsal bağımlılık neredeyse kaçınılmaz hale geliyor; ancak kendimize karşı daha bilinçli olur, tasarım kurnazlıklarını fark eder ve kendi sınırlarımızı koyarsak, bu döngüyü kırmak hâlâ mümkün.