Maverick | Ricardo Semler (Kitap)

Ricardo Semler’in Maverick kitabı, sadece bir şirketin nasıl yönetileceğini değil, çalışmanın ne anlama geldiğini de baştan sona sorgulayan bir dönüşüm hikâyesi anlatıyor. Genç yaşta babasından devraldığı Semco’nun başına geçtiğinde, Semler klasik anlamda otoriter bir yönetici profilini benimsemişti. Fakat zamanla, bu katı ve hiyerarşik sistemin hem kendisi hem de çalışanlar için verimsiz, stresli ve kısıtlayıcı olduğunu fark etti. Bu farkındalık onu radikal bir yolculuğa çıkardı: şirketin kurallarını, yapısını ve hatta kültürünü kökten dönüştürmeye karar verdi.

Semco başlangıçta katı kurallarla ve piramit tipi bir yapıyla yönetiliyordu. Her şeyin bir prosedürü vardı: giriş çıkış saatlerinden, otoparkta kimin nereye park edeceğine kadar. Yönetici yemekhanesi, posta odası, karşılamaya duran görevliler… Hatta o kadar çok evrak ve belge vardı ki, genç bir CEO olarak Semler’in üç asistanı vardı sadece dosyalama işleri için. Bugünden bakınca absürt gelen bu düzen, o zamanın “başarılı” şirket anlayışının sıradan bir örneğiydi.

Ancak işler bu şekilde gitmeyecekti. Sağlığı bozulan ve zamanını nasıl harcadığını sorgulamaya başlayan Semler, şirket yönetimini sorgulamakla kalmayıp, bizzat sistemin çarklarını sökmeye başladı. İlk adımı, ofiste daha az zaman geçirmekti. Ardından, “çaba ile başarı doğru orantılıdır” gibi kökleşmiş kabulleri masaya yatırdı (sayfa 74). Kol saatini takmayı bıraktı, verimliliğin saatle değil sağduyu ve güvenle mümkün olduğuna inandı. Ve belki de en çarpıcısı, çalışanın bir yöneticiye güvenemiyorsak, zaten o kişiyi dışarı iş yapmaya yollamamalıyız diyerek, güven eksenli bir iş kültürü inşa etmeye girişti.

Semler’in yönetim felsefesi zamanla şu radikal uygulamalara dönüştü: çalışanlar kendi maaşlarını kendileri belirlemeye başladı; tüm finansal belgeler çalışanlara açıldı ve sendikalarla birlikte herkese bilanço ve nakit akışı eğitimi verildi (sayfa 4). Üretim kotaları bile işçiler tarafından belirlenir hale geldi. Artık yazılı kural neredeyse kalmamıştı. Yerine herkesin sağduyusuna ve kolektif akla dayanan bir karar alma mekanizması gelmişti. Semco’da yöneticilerin özel otoparkı yoktu, ilk gelen iyi yeri kapıyordu; yönetici yemekhanesi de tarihe karışmıştı, herkes aynı yerde yemek yiyordu.

Bu sistem, çalışanlara sadece daha fazla özgürlük değil, aynı zamanda daha fazla sorumluluk da getiriyordu. İnsanların kendi işlerine bu kadar sahip çıkmaları şaşırtıcı gibi görünebilir ama Semler, insanların çoğunlukla yetişkin gibi davranmalarını beklediğinizde gerçekten de öyle davrandıklarını savunuyordu.

Semco’daki dönüşüm sadece yönetim yapısında değil, kültürde de kendini gösterdi. Örneğin, bir fabrikanın girişinde her çalışanın adının yazılı olduğu bir pano vardı ve yanına ruh halini belirten yeşil, sarı ya da kırmızı bir etiket takıyordu. Bu, o gün nasıl bir ruh halinde olduğunu açıkça belirtmenin ve insanların buna göre birbirine yaklaşmasının sembolüydü (sayfa 146). Bu detay, Semler’in insan merkezli yönetim anlayışının ne kadar ince düşünülmüş olduğunu gösteriyor.

Kitabın son bölümleri ise Semco’daki bu kültürel devrimin somut belgeleriyle dolu. “Ricardo’nun ABC’si” bölümünde, çalışanlara verilen “Yaşama Kılavuzu”, yöneticilerin astları tarafından değerlendirildiği formlar, hatta Semco sözlüğü bile yer alıyor. Bütün bu belgeler, bir şirketin merkezine “insanı” koyarak nasıl yeniden inşa edilebileceğini somut bir şekilde ortaya koyuyor.

Semco, endüstriyel kapitalizmin klasik kurallarına karşı çıkan ve bunu sadece teoride değil, pratikte de uygulayan bir firma haline geldi. Maverick ise bu sürecin içinden birinci ağızdan yazılmış, dürüst, samimi ve oldukça ilham verici bir kitap. Ricardo Semler’in anlattıkları, yalnızca bir iş dünyası hikâyesi değil; aynı zamanda işin, zamanı yönetmenin ve yaşam kalitesinin ne olduğuna dair kışkırtıcı bir sorgulama.