God, Human, Animal, Machine | Meghan O'Gieblyn (Kitap)

Meghan O’Gieblyn’in Tanrı, İnsan, Hayvan, Makine adlı kitabı, insan olmanın anlamını teknolojinin gölgesinde yeniden düşünmeye açan katmanlı ve dikkatle işlenmiş bir metin. Yazar, gençliğinde bağlı olduğu Hristiyan inancından uzaklaştıktan sonra, anlam arayışını bu kez yapay zekâ, sinirbilim ve felsefi sorgulamalarla sürdürmeye yöneliyor. Kitap boyunca kişisel geçmişiyle düşünsel arayışları birleştirerek; inançsızlığın bıraktığı boşluğu hangi seküler anlatıların doldurmaya çalıştığını araştırıyor. Bu anlatılar arasında en dikkat çekenler, “güçlü yapay zekâ” (strong AI), transhümanizm, bilinç aktarımı gibi teknolojik ve felsefi temalar. O’Gieblyn’e göre bunlar yalnızca bilimsel vizyonlar değil; birer modern mitoloji.

Kitap, Cartesian ikicilikten yola çıkarak zihin-beden ayrımının Batı düşüncesindeki izlerini sürüyor. Ruhun bedenden ayrı bir varlık olduğu fikrinin, günümüzde teknolojiyle nasıl yeniden üretildiğini sorguluyor. Zihnin “veri işleyen bir makine”ye indirgenmesiyle birlikte, ruhsal olanın da seküler bir biçimde yeniden tanımlandığını öne sürüyor. Özellikle yapay zekâ alanında geliştirilen “strong AI” fikriyle, yani sadece insan gibi davranan değil, insan gibi bilinçli olabilen bir makine üretme hayaliyle bu tartışma derinleşiyor. O’Gieblyn, bu yaklaşımın bilinci yazılıma, kişiliği veriye, benliği hesaplama gücüne indirgeyen bir düşünce biçimini beslediğine dikkat çekiyor.

Bununla birlikte kitap, teknolojiye ya da dine kör bir inançla değil, eleştirel ve düşünsel bir açıklıkla yaklaşıyor. Örneğin yapay zekâya yüklenen kurtarıcı rol, algoritmaların mutlak doğrulukla ilişkilendirilmesi ya da veriyle erişilecek hakikat fikri; tüm bunlar O’Gieblyn tarafından sekülerleşmiş teolojik kalıplar olarak okunuyor. Yazar, özellikle transhümanist düşünce içindeki ölümsüzlük, kurtuluş, hatta günah kavramlarının yeni biçimlerde geri döndüğünü öne sürüyor. Bu yönüyle kitap, teknoloji ile inanç arasında yüzeyde fark varmış gibi görünen ama kökensel olarak birbirine benzeyen yapıları deşifre ediyor.

Bir başka önemli tartışma, hayvanlar ve makinelerle kurduğumuz ilişkiler üzerinden yapılıyor. O’Gieblyn, insanların hayvanları bilinçsiz varlıklar olarak görüp, makinelerden bilinç beklemesinin ahlaki ve düşünsel bir çelişki olduğunu belirtiyor. Eğer bilinç bir hesaplama kapasitesiyle ortaya çıkabilecek bir şeyse, hayvanların karmaşık zihin dünyasını nasıl yok sayabiliyoruz? Bu noktada kitap yalnızca felsefi değil, etik bir boyut da kazanıyor.

Dikkat çekici olan bir diğer nokta, kitabın sadece teoriyle ilerlememesi. O’Gieblyn’in kişisel deneyimleri –inancını kaybettiği dönem, zihinsel dönüşümleri, arayışları– metne yedirilmiş durumda. Bu da kitabı kuru bir akademik incelemeden çıkarıp, zihinsel bir yolculuğa dönüştürüyor. Yazarın dili sade ama yoğun; kavramları açık seçik anlatıyor ama okuru düşünsel olarak zorlamaktan da kaçınmıyor.

Sonuç olarak Tanrı, İnsan, Hayvan, Makine, yalnızca yapay zekâ ya da transhümanizm gibi teknik konuları değil; inanç, bilinç ve benlik gibi insanlığın temel sorularını teknoloji çağında nasıl ele aldığımızı inceliyor. O’Gieblyn, metafizik ihtiyaçların seküler biçimlerini düşünmeye davet ediyor ve teknolojiyi yalnızca bir araç değil, aynı zamanda anlam arayışımızla iç içe geçmiş bir düşünce zemini olarak ele alıyor. Kitap, bilim ile inanç arasındaki sınırların nasıl bulanıklaştığını göstererek, çağdaş düşünce dünyasının çelişkilerine dikkatle yaklaşan bir okuma sunuyor.